Dünya tarihi ve kültürü alanında, görünüşte tamamen farklı formların ve kelimelerin anlaşılmaz bir şekilde inanılmaz bir sentezi, sayısız gri tonuyla birbirine bağlanan siyah ve beyaz kontrastların uyumu ile birleşti ve Jim Jarmusch’un en ünlü filmini yarattı ve 20. yüzyılın sonlarına ait, “Dead Man” adlı film bir başyapıt haline geldi. Bir Batılının koşullarında, cehennemi bir manzaranın estetiğindeki ölüm sancılarının tefekküriyle dolu felsefi bir mesel, William Blake’in mistik imalarını, Kafkaesk açıklamalarını ve uzun vadeli planlarda var olan Hint folklorunun geleneklerini takip ediyor. Ansel Adams’ın son fotoğraflarının üslubunda ve solup giden hayatın içinde sanki birbirinin yerini alıyor. Jarmusch, çalışmalarını sinema ve edebiyatın genel gelişiminden ayırmaz, bu nedenle resimlerinin önde gelen motifleri, yazının şafağında ortaya çıkan ve bir dereceye kadar eserlerine dokunan görüşlerin bir devamı gibi görünmektedir.
“Bitmeyen Tatil” ile başlayan kayıp cennet arayışı teması, yönetmenin her filminde özel bir anlatım kazandı. İç monolog ilkesinden hareketle, kahramanları kendi yabancılaşmalarını ve yalnızlıklarını anlayarak bilinç ve varlık çatışmasına yaklaştırır. Ve yol filmi kavramı Jarmusch için hiç de yeni değil, aksine tüm işlerinde vardır. İçlerindeki yolculuk, ya ruhsal dönüşümde ya da gerçek harekette kendini gösteren en önemli anlatı öğesidir, ancak gerçek hareket, yalnızca bir kişinin derin işkencesinin bir yansımasıdır. “Ölü Adam”da bu yön doruk noktasına ulaşır ve sonunda ebedi bir sorudan eşit derecede ebedi bir cevaba dönüşür. Mutluluk hayali ve onu bulma ümidiyle bitmek tükenmek bilmeyen bir gezinti, hayatın koparılmış bir parçası değil, bütün bir hayat olur. Filmin ilk kareleri, hiçliğin karanlığından bir resmi öne çıkarıyor gibi görünse de ve hareket halinde ortaya çıkan hikaye, krediler, gösterilen olaylar tam ve kapalı bir döngü oluşturana kadar onu durdurmaz. Hem çocukluğun saflığı hem de yaşlılığın bilgeliği.
Filmin tür özelliklerinden bahsetmişken, arsanın ideolojik taslağı ön plana çıkarılmalıdır, çünkü resim dış ilkeler temelinde inşa edilmemiştir, ancak içeriden gelişir. Bu nedenle, Vahşi Batı’nın bir zaman ve yer olarak ve bir batılının sanatsal gelenekler sistemi rolündeki seçimi, içinde görülmesi kolay olan yakın tarihli olaylar hakkında mecazi bir temsilde konuşma arzusuyla ilişkilidir. Çoktan unutulmaya yüz tutmuş bir dünyanın yansıması. Bu bakış açısından, Jarmusch’un eserinin, ebedi gerçekleri kavrama arzusuyla birleşen, aynı zamanda günümüzün solucan deliklerini de ortaya çıkaran politematik doğası ortaya çıkar. Haydutlar, fahişeler ve müteahhitlerin yaşadığı sanayi devriminin çirkin varisi olan Mashin şehrinin kavrulmuş alanı, bir yandan tür işaretlerini itiyor ve diğer yandan onları tersine çeviriyor. İzleyicinin zihninde beliren, önüne büyük bir sanayi merkezinin tipik kenar mahallelerini çeken bir negatif gibi, rengi atmış gerçek olmayan bir dünyanın ağır gri çekimleri. Tabii ki, her şey biraz abartılı, ancak bu kasetin başka bir özelliği ise parodisi ile çelişmiyor.
Jarmusch, farklı sinema tarzlarının yöntemlerini yaratıcı bir şekilde birleştirir: Alman dışavurumculuğu, 20. yüzyılın başlarındaki Fransız sürrealizmi, A. Tarkovsky’nin filmlerinde zamanın metafiziksel tefekkür akışı. Ve klasik westernlerden göç eden karakterlerin ve arsa kompozisyonunun ortak figürleri, resimsel tekniklerin prizmasında ve yazarın ironik fantezisinde kırılan yalnızca maddi nesneler olarak ortaya çıkıyor. Mizah, drama ile iç içedir ve dahası, filmin monoton hareketinde seyirciyi neşelendirme amacına hizmet etmez, tam tersine, ruh hali içinde varoluşsal olan eserin genel sanatsal paradigmasına uyar. Trajikomedi.
Bu yönde bir resmin inşası tesadüfi değildir. Amerikan mitolojisinin arketipleri, önceki özelliklerini korurken, farklı bir görünüm ve buna bağlı olarak anlam kazanır. Öbür dünyadan ayrılmayla ilgili çeşitli dini fikirlerle paralellikler bulan filmin tamamı, kahramana son yolculuğunda eşlik ediyor gibi görünüyor ve destekleyici karakterler, sessiz katil Cole ve Hintli ortaya çıkıyor. William Blake’i cehennemin tam eşanlamlısı gibi görünen bir yaşam etrafında yönlendiren kutsal yoldaşlar olurlar. Finalin sembolizmi, yalnızca dünyanın büyüleyici panoramasının görkemli estetiğini ve gökyüzünün bu anlaşılmaz sonsuzluğunda eriyen, maddi varoluşun sınırlarının ötesinde acısının yeniden doğuşunun mutlu hissini kapsamaz; ama aynı zamanda birleştirici bir hümanist Pathos. Üç farklı kültürün (Avrupa, Amerika ve Hint) çatışması, felsefelerin temelden karşı karşıya gelmesiyle sonuçlanma tehdidinde bulunur, gerekli gerilimi sağlamaz, ancak tüm delilik kulağa çok derin ve net gelen insanların sürekli ayrılığının kanıtı olmaya devam eder.
Seher Kavut
