Herhangi bir sanat eseri, her şeyden önce, izleyicinin aynası, onun yansımasıdır. Resim yapmak, müzik dinlemek, felsefe okumak ve bunun gibi bir sürü şey. İzlediğimiz filmlerde de anlamlandırdığımız olaylar, karakterler, mekanlar ve zamanlar kişiliğimizin mutlak bir yansımasıdır. Ne yazık ki, diğer insanların yaratıcılığını sıradanlık, sıkıcılık, anlaşılmazlık vb. ile suçlayarak bu basit fenomeni unutmaya meyilliyiz.
Zvyagintsev’in filmi, yukarıda bahsedilen etkiyi mükemmel bir şekilde göstermektedir. Karmaşık, çok katmanlı bir çalışma, izleyicinin algısını son derece değiştirebilir. Akıllıca yerleştirilmiş eksiklikler, ipuçları, karakterlerin yarım tonları, bir tasavvuf unsuru arzumuza veya ruh halimize bağlı olarak çeşitli şekillerde yorumlamamıza izin verir.
The Return’de bir babanın uzun bir aradan sonra geri döndüğü ailesinin dramatik hikayesini görürüz. Kaba, otoriter ve zalim olan baba iki oğluyla birkaç gün geçirmeye karar verir. İki çocuk babanın bu otoritesine farklı tepkiler verirler, büyük çocuk her şeyi körü körüne kabul etmeye hazırdır, daha küçük olan ise tiranlığa karşı protestoludur. Aile birleşimi uzun sürmez fakat trajik bir şekilde biter. Filmin konusuna bu kadar kısa bir bakış bile, sayısız soru ortaya çıkarıyor. Ebeveyn ve çocuklar arasındaki ilişki bizim için belirsizliğini koruyor, baba oğullarını seviyor mu yoksa onlardan nefret mi ediyor, yoksa onlara karşı tamamen kayıtsız mı? Aile reisinin çocuklarına zulmetmesinin sebebi nedir? Neden on iki yıldır yoktu? Büyük çocuk babasına olan bağlılığında samimi mi yoksa sadece uyum mu sağlıyor? En küçük çocuğun babanın despotizmini keskin bir şekilde reddetmesi, tuhaf bir sevgi biçimi değil midir? Yazarlar bize sadece sorular verirler, cevaplar ise kendimize, kim olduğumuza bağlıdır. Böylece, kendi irademizle, babada hem bir ebeveyn ve eğitimcinin idealini hem de vasat bir tiranı görebiliriz. Zvyagintsev’in filmlerinin püf noktası, yeniliği ve özgüllüğü budur.
Ancak filme daha geniş açıdan bakılabilir ve bakılmalıdır. Sayısız metaforlar, imalar istediğiniz gibi yorumlanabilir. Böylece, babada, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, aynı şekilde beklenmedik trajik bir yolla ayrılan, eski dünyayı yok eden ve yeni bir dünyanın inşasının temellerini sağlayan belirli bir peygamber fenomenini görebilirsiniz. Anlatıya yayılan yedi gün, dünyanın yaratılışına bir benzetme olarak görülebilir. Seyahat ise bir geçit töreni gibidir. Hiçbir zaman baba olmadığı, ortadan kaybolduğu, zamanı gelince buharlaştığı ve dönüşü, desteğe ve yönlendirilmeye ihtiyacı olan erkeklerin hayal gücünün bir ürünü olduğu varsayılabilir. İki kardeş bir kişidir, ancak her zamanki gibi çelişkili, çok yönlü, kendisiyle mücadele eden bir kişi.
Zvyagintsev’in yarattığı gerçekliğin özerkliği ve şematizmi sınırları zorlanmıştır ve filmdeki arabanın üzerindeki plakalar bile herhangi bir bölge belirtmez. Tanıdık yerlere ve tanıdık çevrelere bağlı kalmayan izleyici, kendisini paralel bir dünyada buluyor gibidir. Filmin mekanları neredeyse terk edilmiş durumda ve birkaç epizodik karakterin hayatı da bilgisayar oyunlarındaki yaya kaldırımında yürüyen işlevsiz oyunculardan daha fazla parıldamıyor.
Tüm bu çevrede, yönetmen, kukla kahramanlarının iplerini çekerek, evrensel ahlaki değerleri bağlamında babaların ve çocukların ebedi teması üzerine bir benzetme yapar ve onu çeşitli yönlerden -felsefi, pedagojik, dini, ezoterik- ortaya çıkarmaya çalışır. Üstelik filmin hikayesi, yalnızca erkek karakterlerin ve kaderlerinin hikayesidir. Yönetmen filmin başında anneye sadece birkaç dakikalık ekran süresi bırakır ve sonrasında erkeklerin hikayesi başlar. Eve dönen babanın tamamen ataerkil ilkeleri, birbirinden farklı iki oğlun karakterleri için bir turnusol testi haline gelir.
Baba hiç vakit kaybetmeden oğullarını ormanda yürüyüşe davet eder. Ancak kısa süre sonra, gezinin amacının ve anlamının sadece açık hava rekreasyonundan çok daha fazla olduğu anlaşılır. Önümüzde sadece bir yol filmi değil, uçsuz bucaksız hiçbir yere yolculuğun, göründüğü gibi, kahramanlara açıklanması gereken belirli bir gizli bilgiyi kavrama yolu şeklini aldığı felsefi bir yansıma olduğunu anlarız. Sonlara doğru, Zvyagintsev, çıkılan yoldaki yüzleşme sürecinin son aşamasının tüm kutsallığını ve izolasyonunu açıkça ortaya koymak için kahramanlarını tamamen ıssız bir adaya atar.
Filmlerinde Zvyagintsev, insan gözlerini sıkıca kapatmaya, yeniden düşünmeye, bize kendini, etrafındakileri ve akrabalara karşı mevcut tutumu göstermeye çalışır. Çoğu zaman, teşhis hayal kırıklığı yaratır, bazen “hastalık” tedavi edilemez. Yönetmen, sosyal bir rahatsızlığı iyileştirmek için herhangi bir yol sunmaz, tüm semptomları ayrıntılı olarak açıklar ve onarılamaz bir sonucu tehdit eder, mevcut durumu fark etmemizi ve en azından kendimize itiraf etmemizi ister. Değişmeyen geleneğini sürdüren filmin yazarı, ülkesindeki insanların yalnızlığını filmden filme gösterir. Kişiliğin yıkımını, ilişkilerin yıkımını, çocukların somut bir umut olmadan nasıl var olduğunu gösterir.
Tüm bilinçli yapaylık ile filmin atmosferi, şiirsel ve mistik manzara cazibesi ve dikkatli görüntü yönetmeninin güzel ayrıntılara yaklaşımı ile büyüler. Kamera, değişmez sabitliğiyle ya gelişigüzel bir şekilde pitoresk bir kırsal manzaraya doğru ilerler, sonra asfalta çarpan yağmur damlaları üzerinde yavaşlar ya da uçan martılara hayran kalır. Ve filmin gri-mavi rengi de buna uygun olarak adlandırılabilir.
Seher Kavut
