Okulda hepimiz Goethe’nin harika dramını okuduk, sonra mutlu bir şekilde unuttuk, ama yıllar sonra, çoğu kişi bu klasik Alman edebiyatı eserini yeniden keşfetti, tıpkı Dostoyevski ve Gogol’un romanlarının önümüze tekrar serilmesi gibi…
Sokurov’un filmi Faust’un senaristleri arasında Von Goethe de var ama filmde kesinlikle Goethe’yi aramayın. Sokurov, Johann Wolfgang’dan sadece ana karakterleri ve tuvali ödünç alır. Ve yönetmen Faust’un hikayesine tamamen farklı bir açıdan bakar. Mephistopheles Faust’u baştan çıkarır, kötülük parlar, sofistike hale gelir ve mücadele başlar. Mefistofellerin parmağını hareket ettirmesi bile gerekmez, olasılıkları havalandırır. Ne de olsa Faust ona gelir. Ve bu Sokurov’un hikayesi ile Goethe’nin oyunu arasındaki temel farktır. Faust’ u oraya getiren şey bilgi için bir susuzluk, hayatın anlamını aramak değildir. Sıradan bir ihtiyaç ve can sıkıntısıdır.
Her şeyin hesaplanmadığı, biraz ruhsuz yapıldığı buzlu güzellik. Film, “Faust” un sanatsal değerini hiçbir şekilde ihlal etmiyor. Bunlar arasında sadece 19. yüzyılın tahmin edildiği, ancak daha çok aydınlanmanın genelleştirilmiş bir portresine benzeyen, dönemin dikkatli, neredeyse Germen’nin yeniden inşası; Adasinsky’nin olağanüstü plastik ve tonlama virtüözlüğü, görsel ve akustik karmaşıklığı (özellikle görüntüyü deforme eden lenslerin kullanımı) ve çok daha fazlası.
Aynı zamanda, Arabov’un karmaşık, eliptik senaryo materyaliyle çalışırken, Serebrennikov’un ve her iki Proshkins’in filmlerinin de gösterdiği gibi, ancak Sokurov tarafından yeterince ele alınabilen beyin yönünün bu titizliği, mükemmel bir öğrencinin özenli bir çalışması gibi görünüyor. Ama en ufak bir his ve tutku olmadan.
Bununla birlikte, filmin çoğu (Margarita’nın ortaya çıkmasından önce, resimsel anlar filmin dokusunu işgal ettiğinde) Adasinsky’nin hiç şüphesiz solist olduğu iki isim sanatçısının sözlü ve davranışsal düellolarına dayanıyor. Zeiler’ın Doktor Faust’un portresini yaratmadaki tüm psikolojik titizliğine rağmen oynayacak hiçbir şeyi yok, karakteri sadece Mephistopheles’i harekete geçiriyor. Aslında, Arap-Sokurov’un şeytanın imajını incelemesi, romantik çekiciliğinden yoksun bırakılması, bu karikatürleştirilmiş kötü imajının tüm grotesk-parodik saçmalıkları, bu filmin ana kozu ve yeniliğidir.
Doktor Faust, kendinden önce kimsenin ulaşamadığı şeylere ulaşmak, elleriyle değerli meşaleyi kapmak için başarısız girişimlerde boğuluyor. Gökyüzündeki büyüleyici mutluluğun parlak yıldızı: tıp alanında bir keşif yapmak, mucize denilen bir tür devrim yapmak. Ancak daha sonra ortaya çıktığı gibi, bilim dünyasının mucizelere ihtiyacı yoktu: doktorlar, hastaları gibi, dizine vurduklarında bacağın refleks olarak kalkacağına dair önemsiz bilgilerden memnun kaldılar. Aslında bu çok basit fenomeni, ciddiye almayan o dönemin insanlarının tıbba karşı gerçek tavrını karakterize ediyor. Bu nedenle Faust’un geçmişlerine rağmen büyük bir keşif için çabalaması, ilk bakışta kamu yararı adına çabalayan gerçek, merhametli ve nazik bir kişinin gölgesidir. Bununla birlikte kahramanımızın bir dezavantajı vardır: hayal kırıklığına uğramış bir kişi, en iyi yıllarının boşa gittiğine inanan izleyicinin önünde belirir. Yeterli bir bilgi birikimine sahip olan ve aziz ideale ulaşmak için çabalayan Doktor Faust’un, hiçbir geçim kaynağı ve görünüşe göre arkadaşı bile yoktur.
Tamamen felsefi bir iyilik ve kötülük sorununun yanı sıra hayatın kendisinin sırrının net bir yorumu, tanımı yoktur. Herkes, bunu yalnızca kendi dünya görüşlerine ve gerçeklerine dayanarak yorumlama hakkına sahiptir. Bu nedenle, Mephistopheles’in imajını sunan Alexander Sokurov, izleyicisine her şeyden önce neden her şeyi tüketen kötülüğün her şeyi fetheden gerçeklerden daha güçlü olduğu hakkında bilgi veriyor. Yönetmen, bir dizi olayın ortaya çıktığı şehir sakinlerinin hayvani doğasını gösteriyor. Ana karakterlerin yolundaki hemen hemen her karakter günahkardır. Gereksiz işi olmayan ve görünüşe göre aklı başında olan herkes, ruhunu şeytana satmaktan mutlu olur, böylece kendilerini şefkat, nezaket, sevgiden mahrum bırakır. Tamamen cansız, ancak sadece var olan insanlar Mephistopheles’in elçisini içtenlikle sever, inanır ve saygı duyar. Kilisedeki, cehennemin elçisi için “ölü ruhlar” sevgisinin doruk noktasına ulaştığı sahne, hem toplumun hem de aktörlerin ahlaki çöküşüne yol açar: Kilise, şehir sakinleri gibi, iblisleri de kabul eder ve aynı zamanda onların bağışlarını da.
Her halükarda, “Faust” sinema tarihinde bir kilometre taşıdır, her ne kadar tamamen Almanya’da, Alman oyuncularla ve Almanca olarak çekilmiş olsa da, yani bu projenin tüm küreselliği ile, bu tam olarak Rus, klasiklerindendir. Kirli veya kötü olanla başa çıkma problemine bir bakış açısı. Ve ondaki aşk bile anatomik canlılığa maruz bırakılsa da, “Faust” un analitik küstahlığı hiçbir şekilde görsel kültürünü gölgelemez (Margarita’nın yüzünün yakın çekimleri gerçek tuvaller gibidir).
“Faust” batı medeniyetinin ruhunun bir nevi özü olarak gösterilir. Bu, bilgi ve zenginlik için ölçüsüz bir susuzluk, bir adamın Tanrı’ya karşı isyanı, doğayı ve bir bütün olarak tüm gezegeni boyun eğdirme girişimi hakkında bir hikayedir. Doktor Faust, yalnızlığı, egoistliği ve romantikliğiyle arayan, bilim adamı, mistik, tutkulu, marjinal ve görkemli bir kişidir. Ama bilginin hayalini kuran ve onu insanlara vermeye hazır bir egoisttir. Burada romantikleşmenin tarihsel koşullanmasından dem vurulur ve bizim zamanımızda ki Faust aslında Prometheus’tan güç almıştır. Batı için Faust figürü, antik Yunan için Prometheus imajıyla hemen hemen aynıdır.
Evet, bu resimde Bergman ve Pasolini gibi Avrupa ve dünya sinemasının bu tür ustalarının ünlü eserleriyle bir rulo çağrısı görebilirsiniz, ancak her şey o kadar basit değildir. Çünkü “Faust’ta hem “Decameron” hem de “Canterbury Masalları”nınmotiflerini bulabilirseniz, “Sodom’un 100 Günü” ruhu da içinde mevcuttur, çünkü Sokurov’unresminin kahramanları bazen çamurun tadını çıkarırlar. (hem kelimenin tam anlamıyla hem de mecazi olarak), solucanlar gibi çamurun içinde sürün; Tanrı arayışının nedenleri ve varlığın anlamı, Bergman’ın en iyi eserlerinin özellikleri vardır (öncelikle ünlü “Yedinci Mührü” için). Finale yaklaştıkça, “Yedinci Mühür” e neredeyse doğrudan göndermeler görüyoruz, ancak “Faust” da arındırıcı bir katarsis yok, içinde ölüme karşı yaşamın ebedi zaferi yok bundan daha ziyade örümceğin sahip olduğu bir his var.
Sokurov’un filmi gerçek anlamda Avrupalı, tam anlamıyla sinemadır. Ama içinde Goethe’nin metni yok, yönetmenin kullandığı metin ne olursa olsun, içinde ilerleme yok, isyan ve tövbe derinliği yok, tıpkı affetmenin olmadığı ve olamayacağı gibi.
Seher Kavut
